Hẻm tắt

“Cùng con vào thời đại số: Khi con luyện game để... kiếm tiền tỉ. Thể thao điện tử (e-sports) đang trở nên phổ biến trong giới trẻ. Sự hào nhoáng của môn thể thao thời đại số khiến nhiều bạn trẻ thế hệ gen Z ấp ủ ước mơ một ngày trở thành game thủ nổi tiếng, thu nhập hàng tỉ đồng mỗi năm.” - Tuổi Trẻ Online 14/6/2021

Khi đối mặt với thế giới online game, YouTube, TikTok,… gây nghiện cho trẻ em, giải pháp thường được phụ huynh đưa ra là quản lý, cấm cản. Giải pháp “hiển nhiên” này có thực sự hiệu quả? Con đường siêu tốc chưa chắc là con đường đúng. Khi đối mặt với bộn bề công việc của phụ huynh, điện thoại thông minh cài sẵn YouTube chiếm lĩnh hoàn toàn tâm trí của trẻ trong nhiều giờ đồng hồ có thực sự là “giải pháp giữ trẻ ngon bổ rẻ”? Con đường siêu tốc chưa chắc là con đường đúng.

Để hình dung 1 con đường siêu tốc đúng về lý thuyết nhưng hoàn toàn sai khi áp dụng thực tế, trước tiên bạn hãy tưởng tượng 2 trục đường để đi từ Q. Bình Chánh vào Q. 1 trung tâm thành phố Hồ Chí Minh. Mỗi buổi sáng (sau giãn cách), hàng triệu người dân tấp nập di chuyển từ Quận Bình Chánh lên Quận 1 có 1 trong 2 lựa chọn:

1. Ngắn + hẹp lúc đầu và rộng + xa lúc sau
2. Ngược lại

Khi quá nhiều người chọn lựa chọn 1 thì lựa chọn 1 ách tắc => lựa chọn 2 hấp dẫn hơn. Và ngược lại. Theo thời gian tự nhiên phân nửa người dân chọn lựa chọn 1 và phân nửa chọn lựa chọn 2 và tất cả có thời gian di chuyển như nhau.

Vì lưu lượng giao thông quá lớn nên thời gian di chuyển bị ùn tắc như hiện tại, quản lý đô thị thành phố đã nảy sinh sáng kiến xây dựng HẺM TẮT nối 2 cổ chai như hình. Tuyến đường này chỉ mất 1 phút để di chuyển. Vì vậy mà người dân có thêm lựa chọn. Những người dân đầu tiên đi theo lựa chọn 1 + HẺM TẮT thấy thời gian di chuyển giảm hẳn, và những người còn lại nhanh chóng bắt chước.

Kết quả là thời gian di chuyển giờ đây lại tăng lên đột biến hơn cả trước khi HẺM TẮT được xây dựng. Khi tất cả đi theo lựa chọn 1 + HẺM TẮT thì ngạc nhiên là lựa chọn 2 còn tệ hơn cả trước kia. Ở lựa chọn 2, đoạn đầu vẫn rộng và xa như cũ, còn đoạn hẹp thì giờ lại ách tắc nhiều khủng khiếp hơn trước. Kết quả là tất cả mọi người chấp nhận ở lại lựa chọn 1 và chấp nhận ùn tắc cả chuyến đi cho tất cả.

Có thêm lựa chọn cho tất cả và không hề thay đổi những lựa chọn đã có, nhưng tất cả lại cùng bị thiệt hại. Thêm HẺM TẮT nghe hợp lý về lý thuyết nhưng lại thất bại. Nghe thật vô lý, nhưng tình huống giả định trên là hoàn toàn thực tế. Các con đường hẻm kết nối các trục đường chính ách tắc của thành phố chính là tuyến “kết nối siêu tốc” đó. Xe đầu tiên đi hẻm là đang đi đường tắt vượt lên trước những xe đang kẹt trên trục đường chính. Nhưng khi càng nhiều người đi hẻm thì hẻm cũng chậm lại. Những xe bám trụ trên đường chính lại càng bị chậm hơn nữa nên họ cũng phải tìm hẻm mà đi, làm cho giao thông càng ùn ứ…

Nếu bạn chọn HẺM TẮT giữ trẻ bằng YouTube ngon bổ rẻ, theo thời gian trẻ trở nên biếng ăn, khó chiều, khó tập trung, không thể kết nối với bạn,... thì HẺM TẮT kẹt dài dài đó trở thành lựa chọn duy nhất của bạn, càng dùng nó bạn càng không thể thoát ra, và bạn rơi vào cái bẫy của chính mình. Giải pháp dễ thấy nhất chưa chắc là giải pháp tốt. Giải pháp lâu dài và tốt nhất sẽ phù hợp cho hoàn cảnh của riêng bạn và chỉ có bạn mới tìm ra.